Khi đồng lòng nghĩ về kiến trúc và di sản văn hoá Phật giáo

Đón tiếp đoàn, có HT. Thích Nhật Quang – UVTT HĐTS, Trưởng Ban Trị sự Phật giáo (BTSPG) tỉnh, Viện Chủ Thiền viện Thường Chiếu; HT. Thích Bửu Chánh – UVTT HĐTS, Phó Trưởng ban Thường trực Ban VHTW, Phó TB kiêm Chánh Thư ký BTSPG tỉnh; TT Thích Thông Hạnh – Phó BTS, Trưởng ban VHPG Đồng Nai và Chư tôn đức Thiền viện Thường Chiếu.

Tại Thiền viện Thường Chiếu - điểm đầu tiên đoàn công tác đến, HT Bửu Chánh thay mặt BTSPG tỉnh có lời “Mời đoàn khảo sát làm việc tại địa phương, BTSPG tỉnh cùng Thiền viện Thường Chiếu phối kết hợp nhằm tạo điều kiện để Đoàn khảo sát thực hiện các phần việc theo kế hoạch. Có 3 trong 5 ngôi chùa thuộc chương trình khảo sát đã được các cấp Nhà nước công nhận là Di tích lịch sử văn hoá Quốc gia gồm các chùa cổ Đại Giác, Bửu Phong, Long Thiền – có niên đại từ Thế kỷ 16 – 17 của thập niên trước. Đây là cuộc tiếp xúc, làm việc chính thức của Ban TSPG tỉnh nhà và Thiền viện Thường Chiếu cùng đoàn”.

TT Thích Thọ Lạc – Trưởng đoàn Khảo sát Kiến trúc và Di sản đã có ý kiến với Chư Tôn đức BTSPG tỉnh Đồng Nai và Thiền viện Thường Chiếu cùng các nhà khoa học, các nhà quản lý, nghiên cứu tham gia đoàn về mục đích của chuyến công tác này, Ban Văn hoá TƯ cùng các cơ quan chức năng: Viện Nghiên cứu Tôn giáo (thuộc Viện Hàn lâm KHXHVN), Bảo tàng Lịch sử Việt Nam, Viện Bảo tồn Di tích, Công ty CP VHTT Kim Liên và cơ quan liên quan cùng với các địa phương đặc biệt dành cho công tác tìm hiểu có phương án gìn giữ, bảo quản, bảo tồn các ngôi chùa, tự viện về kiến trúc và di sản của người xưa để lại. Việc làm này thuộc Đề án Kiến trúc  – là một trong 4 đề án lớn (Pháp phục, Ngôn ngữ, Kiến trúc và Di sản) mà những năm qua Ban Văn hoá TƯ GHPGVN thực hiện. Tinh thần xuyên suốt của 4 Đề án lớn mà Ban VHTƯ GHPGVN triển khai là “Thống nhất trong đa dạng” với ý thức tự tôn dân tộc, bảo tồn văn hoá truyền thống của Việt Nam.  Đoàn khảo sát lần này có định hướng rất rõ: “Khảo sát Kiến trúc và Di sản của các ngôi chùa, tự viện tiêu biểu cho các hệ phái”, tiến tới nghiên cứu để đánh giá PGVN đóng góp vào kiến trúc và di sản của đất nước với tiêu chí “Văn hoá Phật giáo Việt Nam - Thống nhất trong đa dạng”.

TT Trưởng Ban khẳng định: Ban VHTƯ có vai trò, trách nhiệm tìm những nét đặc trưng của kiến trúc Phật giáo, những di sản đậm nét truyền thống, những hoạt động Phật giáo tiêu biểu, với mong muốn các địa phương thực hiện, quản lý các giá trị kiến trúc, di sản văn hóa mà ông cha để lại. Chúng ta rất có lỗi nếu để những giá trị này mai một, mất đi theo thời gian. Trăn trở của BVHTƯ là làm thế nào để thống nhất có biểu tượng chùa của GHPGVN, biểu tượng của chùa theo tông môn hệ phái để mọi người tiếp cận nhận biết được về ngôi chùa đó...”.

Về thăm 5 ngôi chùa in dấu nhiều điển tích

Thiền viện Thường Chiếu: tọa lạc tại ấp 1C, xã Phước Thái, huyện Long Thành, tỉnh Đồng Nai (thuộc hệ phái Bắc tông), có diện tích 13 hecta, do HT. Thích Thanh Từ sáng lập vào năm 1974. Thiền viện mang tên một danh tăng thời Lý. Thiền sư Thường Chiếu họ Phạm, quê làng Phù Ninh. Ngài làm quan dưới triều vua Lý Cao Tông, sau từ quan, xuất gia ở chùa Tịnh Quả, thuộc đời thứ 12, dòng thiền Vô Ngôn Thông. Điện Phật thiền viện kiến lập năm 1986, tháp chuông dựng năm 1988. Thiền viện đã tổ chức trùng tu ngôi chánh điện khang trang vào năm 1994. Tường xây gạch, cột bê tông cốt thép giả gỗ, mái cổ lầu lợp ngói. Tượng đức Bổn sư Thích Ca tay cầm bông sen, biểu trưng niêm hoa vi tiếu, tôn trí ở án giữa Phật điện. Năm 1998, Thiền viện cho mở rộng tổ đường. Bước qua cổng tam quan vào trong là ngôi chánh điện và tổ đường. Trước chánh điện có lầu chuông và lầu trống; hai bên và phía sau có các công trình: Tăng đường, thư viện, tông môn tàng thư,  trai đường, nhà khách, tăng thất, khu thiền thất, phòng khám…

Thiền viện Thường Chiếu là một trung tâm thiền học nổi tiếng của Phật giáo Việt Nam.  Thiền viện tổ chức các vị tăng tu học theo tinh thần thiền tông thời Trần. Đây là đường lối tu tập do Sơ tổ Trúc Lâm Trần Nhân Tông sáng lập, nhấn mạnh ở sự tu tập nội tâm, đưa đến thanh tịnh hóa bản thân, khiến lòng không còn vướng bận ngoại cảnh thì tự tánh hiển lộ. Đây cũng là phương pháp thực tiễn tu tập ba pháp học Giới, Định, Tuệ phù hợp với giáo lý nguyên thủy được Thiền tông thời Trần ứng dụng.

Điểm đến thứ hai là chùa Đại Giác thuộc ấp Nhị Hòa, phường Hiệp Hòa, Tp. Biên Hòa (Đồng Nai). Ngôi cổ tự cũng là chứng tích về con đường truyền bá Phật giáo từ những ngày ông cha đi mở đất phương Nam. Chùa Đại Giác cổ kính nằm dưới tán cây bồ đề cổ thụ do Hòa thượng Đinh Tông trồng vào ngày rằm tháng 11 năm Kỷ Mão (1939). Chùa án ngự tại trung tâm Cù lao Phố có diện tích khoảng 3.000 m2 với lối kiến trúc hình chữ tam, ba dãy nhà ngang nối liền nhau. Bên trong chùa thiết kế theo kiểu mẫu của các chùa xưa ở vùng Đồng Nai, với các cột tròn cao vút, tạo không gian thoáng đãng. Các cột phía trước đều có câu đối, các cặp câu đối đều bắt đầu bằng chữ Đại và chữ Giác ở mỗi vế. 

Chùa Đại Giác cũng gắn liền với câu chuyện tình của nàng công chúa nhà Nguyễn. Lúc bấy giờ, ở phương Nam có một vị thiền sư đạo hạnh, thông kim bác cổ và khả năng thuyết giảng về Phật pháp xuất chúng là Liễu Đạt Thiệt Thành. Ông là vị sư đầu tiên của miền Nam được vua Gia Long phong Quốc sư. Đến đời vua Minh Mạng (1820-1841), thiền sư Liễu Đạt Thiệt Thành được mời về kinh đô để thuyết pháp cho hoàng tộc và triều đình. Sau khi được gặp và nghe thiền sư giảng đạo, công chúa Ngọc Anh đem lòng yêu say đắm ngài. Thiền sư giữ giới  nên vừa khuyên giải, vừa cự tuyệt tình yêu của công chúa. Ngài xin trở vào Gia Định chịu tang sư phụ. Công chúa sức khỏe ngày càng suy sụp, nàng xin triều đình vào Gia Định tìm thiền sư, ngài lánh mặt, nhập thất 2 năm ở chùa Đại Giác. Không gặp được người yêu, công chúa tìm về ngôi chùa trước đây từng quy y, tình cờ biết thiền sư đang nhập thất, nàng năn nỉ được nắm tay thiền sư. Thiền sư cảm động đưa bàn tay cho công chúa qua ô cửa tịnh thất. Đêm ấy, tịnh thất phát hỏa bởi thiền sư Liễu Đạt Thiệt Thành đã tự thiêu để giữ vẹn tiết hạnh. Nàng công chúa Ngọc Anh sau đó cũng quyên sinh, để lại mối tình ngang trái, gắn với ngôi chùa Đại Giác linh thiêng.

Chùa Long Thiền (điểm đến thứ 3) là một trong ba ngôi chùa cổ nhất của Biên Hòa (trên 300 năm), tọa lạc ở số K2/3B ấp Tân Bình, phường Bửu Hòa, thành phố Biên Hòa, tỉnh Đồng Nai, với diện tích đất khoảng 1 hecta bên bờ sông Đồng Nai. Chùa được dựng vào cuối thế kỷ XVI do Tổ sư Thành Nhạc kiến tạo năm 1664. Chùa  được trùng tu nhiều lần dưới thời các vị Tổ Phật Chiếu, Tổ Tiên Đức, HT Thích Huệ Thành - dòng Lâm Tế đời thứ 40. Di tích hiện tồn ngày nay là đợt trùng tu của HT Thích Huệ Thành năm 1956.  Điện Phật được bài trí trang nghiêm. Chùa có nhiều pho tượng Phật cổ bằng đất nung và bằng đồng.  Sân vườn trước chùa có nhiều tượng Phật, Bồ tát lộ thiên như: Đức Phật Thích Ca, Bồ tát Quán Thế Âm, Bồ tát Di Lặc, vườn tượng Lâm Tỳ Ni,  Đức Phật chuyển Pháp luân… Chùa đã được Bộ Văn hóa – Thông tin công nhận là Di tích Lịch sử – Văn hóa Quốc gia.

Điểm  thứ tư là chùa Bửu Phong tọa lạc trên núi Bửu Long, thuộc phường Bửu Long, TP. Biên Hòa. Chùa được dựng vào thế kỷ XVII là ngôi cổ tự rêu phong cổ kính, có những pho tượng với những nét điêu khắc đậm phong cách Á Ðông. Chùa được xây dựng vào năm 1679, lúc đầu chùa chỉ là thảo am nhỏ, sau do Thiền sư Pháp Thông xây cất theo hình chữ “tam” gồm chính điện, giảng đường, nhà thờ tổ. Chùa được trùng tu mở rộng vào năm 1829 và các năm gần đây.  Cổng tam quan của chùa nằm dưới chân núi Bình Điện bên trục lộ 24, từ cổng leo lên 99 bậc đá, tới độ cao khoảng 30m là một Bửu Phong cổ tự nằm thấp thoáng sau cây bồ đề lớn. Chùa được xây dựng trên một mỏm đá khá bằng phẳng, kiến trúc theo kiểu chữ Tam. Trung tâm ngôi chánh điện thờ Phật Di Đà Tam Tôn, Đức Phật Thích Ca, Ngọc Hoàng thượng đế, Bồ Tát Văn Thù, Bồ Tát Phổ Hiền. Hai bên tả hữu thờ Quan Công và Tổ sư Đạt Ma. Ngoài ra còn có hương án thờ Bồ Tát Di Lặc, Bồ Tát Địa Tạng và bàn thờ Thập Điện Diêm Vương.  Hiện tại, trong chùa có những pho tượng mang nét đặc biệt Á Đông và nhiều cổ vật như cặp nai vàng đời Nguyễn, đầu “phường cổ”(Nhà Phật), tượng Phật nằm, tháp Bửu Phong rêu phong cổ kính và Xá Lợi – một báu vật nhà Phật. Xung quanh chùa có Long Đầu Thạch (còn gọi là Hàm Rồng, Hầm Hổ) và đài Tam Thế Phật, đã từng là hầm bí mật nuôi giấu cán bộ cách mạng hoạt động ven đô trong chiến tranh. 

Thiền viện Phước Sơn là điểm khảo sát còn lại trong chuyến công tác Đồng Nai của Đoàn công tác. Thiền viện tọa lạc tại đồi Lá Giang, ấp Tân Cang, phường Phước Tân, TP, Biên Hoà. Thiền viện thuộc hệ phái Nam tông kinh do HT Bửu Chánh trụ trì. Thiền viện cách thành phố Biên Hòa 20km về phía Nam, cách thị trấn Long Thành 20km về phía Tây do Hòa thượng Giới Nghiêm sáng lập vào năm 1970.

HT Bửu Chánh kế tục. Ngài đã tổ chức trùng tu vào năm 1985. Trong khuôn viên thiền viện, có nhiều pho tượng đức Phật Thích Ca lộ thiên. Điện Phật được bài trí trang nghiêm. Chính giữa thờ đức Phật Thích Ca tọa thiền trên đài sen, hai bên là hai tượng đức Phật trì bình khất thực, trước có tượng đản sanh.

Qua 2 ngày khảo sát một số chùa chúng tôi nhận thấy rằng, Phật giáo có nhiều tông phái, mỗi tông phái có tông chỉ, lễ nghi và nếp tu tập sinh hoạt riêng, do đó kiến trúc chùa, tháp của mỗi tông phái thể hiện được tính đặc thù của mình. Có thế nói, kiến trúc Phật giáo là cơ sở của nền văn minh dân tộc Việt Nam, là thước đo tinh thần tự chủ của dân tộc, cũng như sự hòa hợp thích nghi giữa Đạo và Đời.

Nhắc lại lời của TT Trưởng đoàn tại Đồng Nai, Thượng toạ lưu ý BTS địa phương và các cơ sở thờ tự: “Mục đích chuyến khảo sát lần này của Đoàn VHPG và các cơ quan Trung ương là kiểm định, đánh giá kiến trúc và di sản của Phật giáo; Đồng thời mong muốn các Ban TSPG địa phương cùng các vị trụ trì cơ sở tự viện chủ động kiểm soát, bảo tồn các kiến trúc và di sản nội tự. Điều này rất cần được chú trọng…”.

Sau đây là một số hình ảnh ghi nhận:

Hồ Thuỷ - Trần Thuỷ
Tổ thông tin và truyền thông
Ban Văn hóa Trung Ương GHPGVN